Phần lớn chúng ta vẫn quen định nghĩa giá trị bằng “tôi hoàn thành được bao nhiêu việc”. Lượng email phản hồi, số báo cáo nộp đúng hạn, số giờ ngồi trước màn hình. Bạn tin rằng năng suất càng cao thì giá trị càng lớn. 

Nhưng chính điều này lại trở thành cái bẫy nguy hiểm nhất trong thời AI. Bởi vì những gì bạn dùng để đo “hiệu suất” lại chính là nhóm nhiệm vụ mà AI thực hiện vượt trội hơn bạn gấp nhiều lần. ChatGPT có thể soạn 10 email trong lúc bạn chỉ đang chỉnh sửa câu thứ hai. Hệ thống AI có thể xử lý hàng nghìn dòng dữ liệu trước khi bạn mở xong file Excel. Tự động hóa có thể vận hành cả quy trình không cần nghỉ. Nếu giá trị của bạn nằm ở tốc độ và số lượng, bạn đang chọn cuộc đua mà kết quả đã được định đoạt từ trước.

Và sự thật là trong 2–3 năm tới, bất kỳ vị trí nào cũng sẽ phải trả lời một câu hỏi rất đơn giản: “Công việc này có cần con người không, hay AI làm được rồi?” Một team 10 người có thể chỉ còn lại 3. Nhưng 3 người ấy phải tạo ra giá trị vượt trội gấp nhiều lần. Giá trị của con người đang dịch chuyển từ execution (thực thi) sang judgment (phán đoán).

AI có thể tạo ra 20 thiết kế trong 5 phút. Nhưng AI không hiểu tâm lý của người phụ nữ 35 tuổi đang lo lắng về tương lai. Nó không đọc được những ưu tiên dài hạn của công ty, không cảm được những điều chưa nói ra trong một cuộc họp. Những thứ đó là phần việc chỉ con người mới có thể đảm nhận. Đó là việc của bạn!

Nhưng giải pháp ở đây không phải là “học thêm càng nhiều kỹ năng kỹ thuật AI càng tốt”. Điều bạn cần là định vị lại giá trị của mình ở tầng cao hơn.

(1) Đầu tiên là hiểu bối cảnh sâu (context understanding). Dù bạn làm ở ngành nào, giá trị của bạn đến từ việc đọc được bức tranh lớn: mục tiêu của tổ chức, áp lực của đội nhóm, và những yếu tố ẩn ảnh hưởng đến quyết định. AI có thể xử lý dữ liệu, nhưng chỉ con người mới hiểu được bối cảnh thực và những yếu tố “không nằm trong báo cáo”.

(2) Tiếp theo là khả năng tạo ý nghĩa từ hỗn loạn (sense-making). Trong một thế giới có quá nhiều thông tin, giá trị không nằm ở việc phân tích nhiều hơn mà nằm ở việc hiểu điều gì quan trọng thật sự. AI cho bạn biết điều gì đang xảy ra, nhưng chỉ bạn mới nhìn ra vì sao nó xảy ra và điều đó dẫn đến hệ quả gì.

(3) Sau đó là xây vốn quan hệ (relationship capital). Đây là loại tài sản mà không công nghệ nào có thể thay thế, vì nó được xây bằng sự tin cậy, sự chân thành và những trải nghiệm mang tính con người. Khi phần kỹ thuật được AI xử lý, những cơ hội quan trọng lại đến từ những người thật sự tin tưởng và sẵn sàng đồng hành cùng bạn.

(4) Cuối cùng là phát triển khả năng đánh giá chất lượng (quality judgment). Trong bất kỳ lĩnh vực nào, năng lực phân biệt điều gì tốt, điều gì hữu ích và điều gì có giá trị dài hạn sẽ trở thành lợi thế mà AI không thể sao chép. Khi AI tạo ra hàng nghìn lựa chọn, chính bạn là người quyết định phương án nào đáng tin, phù hợp và mang lại kết quả thật sự.

Một kỹ năng chuyên sâu luôn là nền tảng quan trọng trong sự nghiệp, và sẽ luôn cần thiết. Nhưng lỗ hổng sẽ được tạo ra khi bạn có niềm tin rằng “chỉ cần giỏi một mảng là đủ cho cả chặng đường phía trước”. 

AI đang thu hẹp khoảng cách về tốc độ và năng lực xử lý công việc theo cách mà trước đây chúng ta khó tưởng tượng. Quy trình ở phần “thực thi” công việc đang thay đổi vô cùng nhanh chóng: những bước lặp lại, tốn thời gian, mang tính kỹ thuật thuần túy giờ có thể được hỗ trợ rất mạnh bởi AI. Điều này giúp những người ít kinh nghiệm rút ngắn đáng kể thời gian hoàn thành các nhiệm vụ cơ bản, tiệm cận nhanh hơn với mức kết quả đầu ra có thể không hoàn hảo, nhưng vẫn “đủ tốt để triển khai”. 

Cách các công ty tổ chức công việc cũng đang đổi khác. Trước đây, một dự án cần cả một đội: người viết nội dung, người thiết kế hình ảnh, người phân tích chiến lược, người chạy dữ liệu, mỗi người phụ trách một phần. Giờ đây, một người + AI có thể đảm đương nhiều vai trò cùng lúc. Doanh nghiệp không cần “nhiều chuyên gia hẹp”, họ cần “ít người nhưng kết nối được nhiều năng lực”, người nhìn thấy bức tranh lớn, biết kết hợp các mảnh rời thành một giải pháp hoàn chỉnh. 

Điều này đặt ra yêu cầu mới cho mục tiêu 2026 của bạn. Thay vì chỉ hoàn thiện một kỹ năng, bạn cần xây thêm những chiếc cầu nối. Nếu kể chuyện (storytelling) là thế mạnh của bạn, hãy giữ nó. Nhưng hãy bổ sung vừa đủ kỹ năng về dữ liệu để biết câu chuyện nào có bằng chứng, vừa đủ kỹ năng về AI để biến một ý tưởng thành bài viết hoàn chỉnh, vừa đủ về tâm lý để hiểu câu chuyện nào chạm đúng vấn đề thật sự. Bạn không cần rất giỏi ở mọi phần, bạn cần đủ để kết nối chúng thành một hệ thống tạo ra giá trị:

(1) Phát triển khả năng tổng hợp (synthesis ability), kỹ năng biến nhiều nguồn thông tin thành một góc nhìn mạch lạc. Mỗi tuần hãy thử lấy năm nguồn khác nhau: dữ liệu, phản hồi khách hàng, xu hướng thị trường, động thái đối thủ, insight nội bộ… rồi rút lại thành một đề xuất chiến lược. Đây là cách bạn luyện tư duy kết nối các chấm lẻ.

(2) Trở thành người “phiên dịch” (translator) giữa các lĩnh vực: người nói chuyện được với IT bằng ngôn ngữ kỹ thuật, hiểu điều CFO quan tâm và nhìn thấy tính khả thi vận hành của một ý tưởng. Những người đứng giữa các miền tri thức luôn có giá trị cao, vì họ là người khiến mọi thứ “khớp lại” để chạy được ngoài đời thật.

(3) Khám phá rộng hơn công việc của bạn. Mượn giải pháp từ ngành khác thường tạo ra những bước đột phá mà người chỉ nhìn trong phạm vi chuyên môn của mình khó thấy được. Một ý tưởng tốt hiếm khi xuất hiện từ một vùng quen thuộc, nó đến từ những chỗ bạn ít ngờ tới nhất.

Từ khi bắt đầu đi làm, phần lớn mọi người thường nhìn nhận rằng sự nghiệp là một hành trình đi lên có trật tự: junior → senior → team lead → manager, và cứ hoàn thành tốt từng giai đoạn là sẽ tiến tới bậc cao hơn. Mô hình này đã vận hành khá ổn suốt thời gian qua, vì các tổ chức thường được thiết kế theo cấu trúc phân tầng: người thực hiện, người giám sát, người quản lý, người ra quyết định.

Nhưng bước sang thời đại AI, cấu trúc ấy không còn giữ nguyên như trước. Nhiều công việc ở “tầng giữa”, nơi nhiệm vụ chủ yếu là tổng hợp thông tin, xử lý công việc lặp lại, giám sát tiến độ hoặc kiểm tra chất lượng, đang được công nghệ hỗ trợ mạnh đến mức không còn cần nhiều người đảm nhiệm như trước. Không phải vì những vai trò này không quan trọng, mà vì cách tổ chức công việc đã tinh gọn và tự động hóa hơn, khiến chiếc thang sự nghiệp truyền thống không còn nhiều bậc như trước đây.

Hãy bắt đầu nhìn sự nghiệp của bạn như một danh mục đầu tư (career portfolio). Giống như bạn không bao giờ dồn toàn bộ tiền vào một cổ phiếu, bạn cũng không nên đặt toàn bộ tương lai vào một kỹ năng, một chức danh hay một công ty. Bạn cần sự đa dạng: một phần nằm ở chuyên môn cốt lõi, một phần đến từ kỹ năng chuyển đổi giữa các bối cảnh, một phần đến từ mạng lưới quan hệ, một phần đến từ khả năng học nhanh, và một phần đến từ khả năng tạo giá trị độc lập. Khi một mảnh ghép gặp biến động, những mảnh còn lại giúp bạn vẫn đứng vững.

Vậy mục tiêu 2026 nên thay đổi thế nào? 

(1) Đổi cách đặt câu hỏi: Thay vì hỏi “làm sao để lên manager?”, hãy hỏi “nếu vai trò hiện tại thay đổi trong vòng 12 tháng, tôi có bao nhiêu hướng đi thay thế?”. Từ đó, bạn có thể đặt các mục tiêu cụ thể hơn: xây thêm một kỹ năng có thể chuyển đổi sang hai vai trò khác nhau; phát triển mạng lưới ở ít nhất hai ngành; hoặc thử nghiệm một dự án nhỏ bên ngoài công việc chính để kiểm tra khả năng tạo giá trị độc lập.

(2) Hãy chú ý tới “chu kỳ bán rã của kỹ năng”. Có nhiều kỹ năng mà trước đây nhu cầu kéo dài 10–15 năm, giờ chỉ còn 3–5 năm. Những gì bạn giỏi hôm nay có thể vẫn hữu ích, nhưng sẽ không đủ nếu không được cập nhật liên tục. Một mục tiêu thực tế cho năm 2026 là: mỗi quý rà soát lại kỹ năng của mình, xem điều gì đang lỗi thời, điều gì đang tăng giá trị. Và bạn cần đầu tư phần trăm thời gian nào cho những kỹ năng có ích trong 3–5 năm tới, chứ không chỉ phục vụ cho công việc của hiện tại.

Tóm lại, vẫn là câu nói cũ: thời đại AI không lấy đi cơ hội của bạn. Nó chỉ buộc bạn phải xây dựng sự nghiệp theo cách thông minh hơn. Không còn đường thẳng, nhưng có rất nhiều đường vòng, đường rẽ và cả cơ hội bạn chưa từng nghĩ đến. Vấn đề không phải là bạn leo nhanh đến đâu, mà là bạn có bao nhiêu lựa chọn để tiếp tục tiến lên khi chiếc thang cũ không còn phù hợp nữa.