Trong bài viết này, bạn sẽ học được 2 từ khoá mới. Hãy viết xuống và tiếp tục nghiên cứu thêm nhé.

(1) Corticoid

(2) Tuyến thượng thận

Hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu corticoid là gì, khi nào nên dùng, và tại sao nó được gọi là “con dao hai lưỡi” trong y học. Bài viết này được tư vấn chuyên môn bởi các bác sĩ của khoa Nội Tiết, thuộc Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh. Mục tiêu là chia sẻ kiến thức y khoa đến cộng đồng theo cách sinh động và dễ hiểu nhất.

Trước hết, hãy nói về Cortisol. Cortisol là một hormone tự nhiên do tuyến thượng thận tiết ra, giúp cơ thể chống lại căng thẳng, điều hòa đường huyết, huyết áp và hỗ trợ hệ miễn dịch. Cho bạn nào chưa biết, tuyến thượng thận là một tuyến nội tiết nhỏ nằm ngay trên mỗi quả thận, có vai trò quan trọng trong việc giúp cơ thể thích nghi và duy trì cân bằng. Tuy nhỏ bé nhưng nó tiết ra nhiều hormone quan trọng như adrenaline và cortisol để phản ứng với căng thẳng, aldosterone để kiểm soát huyết áp và cân bằng muối - nước, đồng thời tham gia vào quá trình chuyển hóa năng lượng và sản xuất một lượng nhỏ hormone giới tính. 

Để so sánh một cách dễ hiểu chúng ta có thể ví tuyến thượng thận như tổng đài báo động của cơ thể. Khi bạn căng thẳng, mất ngủ, hay bị tai nạn, nó lập tức “báo động” cho toàn cơ thể bằng hormone để giúp bạn tỉnh táo, phản ứng nhanh và duy trì sự sống. Nhưng cũng giống như tổng đài, nếu bạn gọi sai mục đích, gọi quá nhiều lần hoặc can thiệp không đúng, hệ thống sẽ trở nên rối loạn.

Corticoid, hay Corticosteroid, là thuốc tổng hợp có cấu trúc giống Cortisol, được sử dụng rộng rãi trong điều trị nhiều bệnh như hen, viêm khớp, lupus, dị ứng nặng hoặc suy thượng thận. Thuốc có nhiều dạng như: uống, tiêm, hít hoặc bôi ngoài da. Dù vậy, bạn không được tự ý sử dụng thuốc.

Corticoid chỉ nên được sử dụng khi có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ. Ví dụ, trong các bệnh viêm mạn tính, sốc phản vệ, hen nặng, lupus, hoặc suy thượng thận, thuốc này có thể cứu sống người bệnh.

Ví dụ, một người bị suy tuyến thượng thận mà không được điều trị, khi bị sốt cao hay căng thẳng, cơ thể không sản xuất đủ hormone. Người này có thể đột ngột mệt lả, tụt huyết áp, thậm chí ngất xỉu. Lúc này, nếu bác sĩ tiêm corticoid (hydrocortisone) thì bệnh nhân sẽ hồi phục nhanh chóng và thoát khỏi nguy hiểm. Dù vậy, liều dùng và thời gian điều trị phụ thuộc vào loại bệnh, đường dùng và tình trạng cụ thể của từng bệnh nhân. Nếu bạn dùng sai cách hoặc dùng kéo dài mà không theo dõi, Corticoid có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng.

Vậy thế nào là dùng Corticoid sai cách và gây biến chứng? Nguyên nhân gây biến chứng thường gặp bao gồm: dùng liều cao trong thời gian dài, ngưng thuốc đột ngột, tự ý dùng mà không có chỉ định, hoặc sử dụng các sản phẩm không rõ nguồn gốc có trộn corticoid ẩn.

Các biến chứng có thể xảy ra là: tăng đường huyết, loãng xương, cao huyết áp, loét dạ dày, yếu cơ, phù mặt tròn, mất ngủ, rối loạn tâm thần và nhiễm trùng nặng do ức chế miễn dịch.

Một trong những tác hại nghiêm trọng nhất là suy thượng thận do thuốc. Khi dùng corticoid lâu dài, cơ thể “nghĩ” rằng đã đủ cortisol nên tuyến thượng thận giảm hoặc ngừng tiết hormone này. Nếu ngưng thuốc đột ngột, cơ thể sẽ rơi vào tình trạng thiếu hụt cortisol trầm trọng, gọi là suy thượng thận cấp, có thể nguy hiểm đến tính mạng. Dấu hiệu cảnh báo bao gồm mệt mỏi kéo dài, huyết áp thấp, buồn nôn, hạ đường huyết, và trong trường hợp nặng có thể sốc và tử vong.

Khi dùng corticoid, có một nguyên tắc sống còn mà bạn cần nhớ: nếu đã dùng thuốc này trên 3 tuần thì tuyệt đối đừng bao giờ ngưng đột ngột. Cách đúng là phải giảm liều từ từ theo hướng dẫn của bác sĩ. Và nếu bạn đã từng hoặc đang sử dụng corticoid, hãy luôn nói rõ cho bác sĩ biết. Điều này cực kỳ quan trọng để tránh những rủi ro nguy hiểm cho sức khỏe.

Ngoài ra, bạn cũng cần cảnh giác với những loại thuốc không rõ nguồn gốc. Đặc biệt là các sản phẩm nghe rất “hấp dẫn” như kem làm trắng da hay các loại “thuốc bổ” chưa được kiểm chứng. Trong đó có thể chứa corticoid mà bạn hoàn toàn không biết. Nếu trước đây bạn từng uống hoặc bôi những loại thuốc “truyền tay nhau” mà không rõ thành phần, nhất là thuốc trị dị ứng, ngứa, đau xương khớp, hay kem dưỡng trắng da, thì đây chính là lúc bạn nên dừng lại, kiểm tra kỹ và hỏi ý kiến bác sĩ.

Corticoid là một công cụ mạnh mẽ trong y học. Khi dùng đúng, nó giúp điều trị rất nhiều bệnh. Nhưng khi dùng sai, nó lại trở thành kẻ thù giấu mặt, gây ra những hậu quả khó lường. Vì vậy, sức khỏe của bạn phụ thuộc rất nhiều vào hiểu biết và hành động sáng suốt. Hãy luôn đọc kỹ thành phần thuốc và hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào nhé.