Khi bạn cảm thấy không biết nên làm gì, vấn đề không phải là thiếu lựa chọn, mà là thiếu sự rõ ràng trong định hướng cá nhân. Điều này giống như khi bạn làm việc rất chăm chỉ nhưng không rõ “vì sao mình làm điều này”. Bạn có thể hoàn thành hết checklist, đạt chỉ tiêu, nhưng mỗi ngày vẫn cảm thấy trống rỗng. Bởi vì, bạn đang bận duy trì guồng quay, chứ không phải tiến gần hơn tới điều mình thật sự muốn. Và mọi nỗ lực trở nên nặng nề khi bạn không biết nó dẫn đến đâu.

Đây là lúc bạn cần dừng lại để hiệu chỉnh lại bản đồ nghề nghiệp, giống như khi rà soát lại chiến lược trước khi triển khai một dự án mới. Khi bạn rõ ràng về điểm đến, đối tượng phục vụ và tiêu chí thành công, mọi quyết định sau đó: chọn việc gì, học gì, hay nói “không” với điều gì, đều trở nên sáng rõ và có mục đích hơn.

Bạn có thể bắt đầu bằng việc kiểm kê lại “tài sản nghề nghiệp” của chính mình. Hãy lấy một tờ giấy A4 và chia thành bốn phần bằng nhau. Mỗi phần là một “góc tài sản” bạn đang sở hữu:

(1) Góc 1 – Kỹ năng có thể chuyển đổi:

Hãy liệt kê tất cả kỹ năng bạn có thể áp dụng ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Đừng dừng ở những cụm mơ hồ như “quản lý dự án” hay “giao tiếp tốt”. Hãy cụ thể hơn: “điều phối 5–7 người cùng lúc”, “giải quyết xung đột nhóm”, “ước lượng ngân sách chính xác 85%”.

Khi viết chi tiết như vậy, bạn sẽ thấy rõ giá trị thật của mình. Rất nhiều bạn không biết rằng kỹ năng hiện tại của bản thân có thể mở ra những hướng đi hoàn toàn khác, như một kế toán có thể chuyển sang phân tích dữ liệu, hay một giáo viên có thể làm huấn luyện nội bộ trong doanh nghiệp.

(2) Góc 2 – Mạng lưới quan hệ có thể kích hoạt:

Viết ra tên cụ thể của 20 - 30 người bạn có thể liên hệ trong vòng 48 giờ và phân loại theo lĩnh vực: ai làm marketing, ai trong công nghệ, ai là chủ doanh nghiệp, ai làm nhân sự.

Đây là tài sản vô giá mà phần lớn mọi người không tận dụng vì thường nghĩ “mình không có network”. Một tin nhắn, một buổi café hay một lời hỏi thăm đúng lúc có thể mở ra cơ hội mà bạn không ngờ đến.

(3) Góc 3 – Nguồn lực tài chính và thời gian:

Ghi rõ bạn có thể sống được bao nhiêu tháng nếu không có thu nhập, có thể dành bao nhiêu giờ mỗi tuần cho việc học hoặc thử nghiệm, và có thể đầu tư tối đa bao nhiêu tiền cho việc học hoặc phát triển bản thân. Những con số này giúp bạn xây dựng chiến lược thực tế thay vì mơ hồ. Vì một người chỉ có 2 tháng dự trữ cần hướng đi khác hoàn toàn so với người có 12 tháng.

(4) Góc 4 – Năng lượng và động lực:

Liệt kê 10 hoạt động trong quá khứ khiến bạn cảm thấy tràn đầy năng lượng, hứng khởi, và quên cả thời gian. Sau đó, tìm điểm chung: bạn thích giải quyết vấn đề, làm việc với con người, hay tạo ra điều mới? Đó chính là “DNA động lực” của bạn – thứ sẽ duy trì nhiệt huyết lâu dài, kể cả trong giai đoạn khó khăn.

Khi đã hoàn thành bốn góc, hãy dành thời gian nhìn lại để tìm điểm giao nhau giữa chúng: nơi kỹ năng gặp cơ hội trong mạng lưới, nơi nguồn lực gặp động lực. Chính tại giao điểm đó, bạn sẽ nhận ra đâu là “vùng tiềm năng ngọt ngào” (sweet spot) – nơi hướng đi phù hợp tiếp theo của bạn bắt đầu lộ diện 😉.

Khi bạn đã hiểu rõ hơn về bản thân – về năng lực, giá trị và động lực thật sự của mình – bước tiếp theo chính là mở rộng tầm nhìn và nuôi dưỡng sự phát triển liên tục. Bởi sự rõ ràng chỉ thực sự có ý nghĩa khi bạn đặt nó vào dòng chảy của học hỏi và trải nghiệm.

Nhiều người sau khi “biết mình là ai” lại mắc kẹt ở câu hỏi “vậy tiếp theo tôi nên làm gì?”. Họ chờ đợi cơ hội, lời khuyên hoặc một định hướng hoàn hảo nào đó xuất hiện. Nhưng thật ra, sự rõ ràng không đến từ việc chờ đợi, mà từ việc hành động và học hỏi có chủ đích. Mỗi lần bạn bước ra khỏi vùng quen thuộc – đọc một chủ đề mới, trò chuyện với người khác ngành, hay thử một dự án nhỏ – là một lần bạn thu được dữ liệu thật về bản thân và thế giới. Những mảnh ghép đó, theo thời gian, sẽ dần kết nối để hình thành con đường phù hợp nhất với bạn.

(1) Học theo mô hình T - Shape: Đừng chỉ học một thứ thật sâu khi bạn chưa rõ hướng đi. Hãy vừa củng cố kỹ năng chính, vừa học thêm những lĩnh vực liên quan, và thỉnh thoảng thử điều hoàn toàn mới. Cách học này giúp bạn mở rộng góc nhìn mà vẫn giữ được nền tảng vững chắc.

(2) Bảng cố vấn cá nhân: Thay vì tìm một mentor hoàn hảo, hãy xây dựng nhóm 5–7 người ở nhiều ngành và độ tuổi khác nhau. Chủ động kết nối, đặt câu hỏi, chia sẻ tiến triển – càng học hỏi đa chiều, bạn càng trưởng thành nhanh hơn.

(3) Nhập vai 30 ngày trong lĩnh vực mới: Hãy chọn một lĩnh vực bạn tò mò và “sống” trong đó 30 ngày: đọc sách, theo dõi chuyên gia, nói chuyện với người trong nghề. Đây là cách thử nhanh, thực tế và không tốn nhiều chi phí.

(4) Dự án song song: Thay vì chờ cơ hội đến, hãy tự tạo ra bằng những dự án nhỏ. Viết blog, làm video, bán sản phẩm thử – mỗi dự án là một bài học thực tế giúp bạn trưởng thành và khám phá hướng đi phù hợp.

Một điều quan trọng khác là hãy chú ý đến những kỹ năng mang tính xu hướng như kỹ năng AI. Bạn có thể đọc tài liệu, blog, hay xem các video miễn phí trên youtube. Khi muốn tìm hiểu và học hỏi chuyên sâu hơn, bạn hãy cân nhắc lựa chọn các khoá học AI với chủ đề hay chương trình cần thiết với chuyên ngành của mình nhất để bắt đầu.

Khi bạn đã hiểu rõ bản thân và xây dựng được hệ sinh thái học hỏi và phát triển, bước tiếp theo là chuyển hóa sự rõ ràng và hiểu biết đó thành hành động cụ thể. Bởi vì kiến thức chỉ thật sự có giá trị khi nó được áp dụng, và định hướng chỉ trở nên đúng đắn khi bạn bước đi trên con đường đó.

Tuy nhiên, hành động trong thời đại hiện nay không còn đơn giản. Chúng ta đang sống trong thế giới VUCA – đầy biến động (Volatility), không chắc chắn (Uncertainty), phức tạp (Complexity) và mơ hồ (Ambiguity). Điều này có nghĩa là không ai có thể dự đoán chính xác điều gì sẽ xảy ra, và kế hoạch hôm nay có thể trở nên lỗi thời chỉ sau vài tháng. Vì vậy, bạn cần một chiến lược hành động vừa có cấu trúc rõ ràng, vừa đủ linh hoạt để thích ứng với thay đổi.

Thay vì đặt cược toàn bộ tương lai vào một con đường duy nhất, hãy song song phát triển ba hướng (Three-track Planning):

(1) Đường chính là lựa chọn an toàn nhất, có khả năng thành công cao nhất dựa trên năng lực hiện tại. Đây có thể là việc tiếp tục phát triển trong lĩnh vực bạn đang làm, hoặc chuyển sang một vai trò tương tự ở môi trường khác.

(2) Đường phụ là hướng đi có tiềm năng cao hơn nhưng cũng rủi ro hơn – ví dụ như chuyển ngành, khởi nghiệp, hay làm việc tự do.

(3) Đường dự phòng là kế hoạch B, dành cho trường hợp mọi thứ không diễn ra như mong đợi – có thể là một kỹ năng giúp bạn kiếm tiền nhanh, hoặc một công việc tạm thời để duy trì sự ổn định.

Chiến lược này giúp bạn vừa tiến về phía trước, vừa duy trì sự an toàn. Bạn không bị mắc kẹt nếu một lựa chọn thất bại, và cũng không bỏ lỡ cơ hội nếu một hướng mới bất ngờ mở ra. Đây chính là cách hành động có chủ đích nhưng vẫn đủ linh hoạt để bạn luôn chủ động trong thế giới thay đổi không ngừng.